69 The Globe

Hanes

Diben Deddf Sinematograff 1909 oedd trwyddedu sinemâu am y tro cyntaf a sbardunodd gynnydd aruthrol yn nifer y safleoedd pwrpasol a adeiladwyd. Mae’n ymddangos y cafodd y ‘Theatr Sinema Drydan’ gyntaf yng Nghymru ei hagor ar Heol y Frenhines, Caerdydd ym mis Medi 1909 (Evening Express, 21 Medi 1909) ac, yn ôl Cymdeithas Hanes y Rhath, ceir cyfeiriad at sinema ar gornel Heol Albany a Heol Wellfield mor gynnar â 1910. ‘Albany Cinema’ oedd ei henw gwreiddiol.¹

Erbyn 1914, ‘Sinema Pen-y-lan’ oedd hi; adeilad o ddyluniad addurnol ac eclectig, gyda thu mewn ysblennydd gyda seddi ar gyfer 542 o bobl.

Ailenwyd y sinema yn ‘The Globe’ tua’r un adeg ag y cafodd ei ailweirio fel y gellid dangos ‘talkies’, ym 1931.

Gwnaeth yr adeilad orffen gweithredu ym 1985 ac fe’i dymchwelwyd ym 1987.

Ym 1988, prynwyd prydles ar gyfer sinema newydd yn y Rhath. Wedi’i leoli tua 100 llath i’r dwyrain o’r hen sinema, roedd yn rhan o gyfadeilad newydd ‘Canolfan The Globe’ a adeiladwyd ar safle’r gornel ac fe’i henwyd yn ‘Monroe’.

Tynnodd y gweithredwr (Circle Cinemas) yn ôl ar ôl 10 mlynedd, gan nodi diffyg dichonoldeb ar gyfer sinema un sgrîn. Caewyd Sinema Monroe ym 1999.

Am gyfnod, roedd y sinema’n cael ei rhedeg gan Ganolfan Gelfyddydau’r Chapter ac yna daeth yn fenter Bollywood, cyn cau o’r diwedd yn 2001.

Erbyn heddiw mae’n lleoliad cerddoriaeth llwyddiannus o’r enw ‘The Globe’, a agorodd yn 2008.

 

¹ Cymdeithas Hanes Lleol y Rhath: The Globe. Ar gael: https://roathlocalhistorysociety.org/2020/01/04/the-globe/

Disgrifiad

Mae lleoliad cerddoriaeth The Globe yn meddiannu hen sinema ac yn rhan o Ganolfan The Globe ar gornel Heol Albany a Heol Wellfield, gyda thafarn The Pear Tree yn flaenllaw.

Mae’r cyfan wedi’i ddylunio gyda dylanwadau Ôl-fodern nodweddiadol ac wedi’i adeiladu o frics brith, gydag acenion brics coch (llin-gyrsiau a chyrsiau milwrol).

Mae gan ran yr adeilad a feddiennir gan The Globe fynedfa flaen drillawr â tho talcen slip. Ar y llawr gwaelod, mae’r fynedfa wedi’i fframio gan bilastrau pren ac arwyddion ffasgia. Uwchben, mae’r fframiau ffenestri coch gwreiddiol wedi cael eu colli (wedi’u disodli gan fframiau uPVC brown).

Mae’r rhan ddeulawr yn cynnwys blaen siop fodern integredig, gyda chysgodfa geir â bwa eliptig gerllaw. Mae rhwyll awyru a ffenestr wreiddiol wedi goroesi uwchben.

Mae’r cyfan wedi’i fframio gan bilastrau brics plaen sy’n sianelu’r pibellau a’r cafnau dŵr adrannau sgwâr coch gwreiddiol.

Rheswm

Bu hanes hir o adloniant ar y safle hwn, gyda’r fersiwn ddiweddaraf yn parhau â’r enw ‘The Globe’.

Wedi’i leoli o fewn adeilad ‘Po-Mo’ nodweddiadol sy’n rhan o gyfadeilad ehangach ac sy’n perthyn yn ddi-os i’r cyfnod pan gafodd ei adeiladu.

Erbyn heddiw mae’n lleoliad poblogaidd a ddefnyddir yn benodol ar gyfer cerddoriaeth fyw.

Mae rhywfaint o Werth Hanesyddol ac Esthetig i’r adeilad. Mae ei werth cymunedol yn uchel iawn.

Cyfeirnodau

Archifau Morgannwg

 

BC/S/1/19166

Ardal balmant, Sinema Pen-y-lan, Heol Wellfield

1914

Pensaer:  Willmott & Smith

Datblygwr:  R Snook

 

DSA/12/4333

Sinema Pen-y-lan, Caerdydd.

1923

Apêl Asesu Atodlen Treth Incwm ‘A’ 1923.

(Roath Park Cinema Limited.)

 

DX922/93-96

Ailadeiladu Sinema’r Globe

1986, yn dangos dau gerflun a oedd gynt yn cefnogi’r hen sinema

4 Print

 

D1183          

Circle Cinemas, Cofnodion

1910-2008

 

D1183/4/40

15 Ion 1999-25 Ion 1999

Llythyr yn mynegi edifeirwch am gau sinema Monroe, sy’n eiddo i Circle Cinemas Ltd, gyda llythyr ymateb gan Mr Bull

Delweddau ychwanego

 

Postiwyd ar Ebrill 23, 2024.